TRỊ LIỆU CẢM XÚC HÀNH VI HỢP LÝ

                                    TRỊ LIỆU CẢM XÚC HÀNH VI HỢP LÝ

1. ĐẠI CƯƠNG

     Trị liệu cảm xúc hành vi hợp lý (Rational Emotive Behavior Therapy – REBT) là liệu pháp dựa trên khái niệm cảm xúc và hành vi xuất phát từ quá trình nhận thức. Người bệnh có thể thay đổi quá trình nhận thức để thay đổi cảm xúc và hành vi theo cách khác. REBT được phát triển bởi nhà tâm lý học Albert Ellis vào năm 1955, cho rằng bệnh tâm thần có nguyên nhân từ quan điểm của cá nhân về các sự kiện, chứ không phải chính các sự kiện. Cách người bệnh cảm nhận là kết quả của cách họ nghĩ. Người bệnh thường giữ niềm tin phi lý về bản thân, người khác và thế giới, điều này có thể dẫn đến các vấn đề tâm lý/tâm thần. REBT giúp người bệnh thay đổi những niềm tin và quá trình suy nghĩ phi lý đó.

Mục tiêu của REBT là cải thiện sức khỏe tinh thần của người bệnh bằng cách thay thế những suy nghĩ phi lý bằng những niềm tin lành mạnh, hợp lý hơn. Mô hình ABCDE là nền tảng của REBT, bao gồm:

• A – Kích hoạt sự kiện: Một sự kiện bất lợi hoặc không mong muốn được trải nghiệm bởi một cá nhân.

• B – Niềm tin: Những niềm tin phi lý xuất hiện vì sự kiện kích hoạt.

• C – Hậu quả: Hậu quả về cảm xúc, hành vi và nhận thức của niềm tin của một người.

• D – Thách thức: Hướng dẫn người bệnh để họ chủ động thách thức niềm tin phi lý của họ, để tái cấu trúc thành niềm tin lành mạnh hơn.

• E – Hệ quả: Hệ quả của việc thay đổi niềm tin trở nên thích nghi và hợp lý hơn, cải thiện cảm xúc, hành vi và nhận thức của người bệnh.

Trung tâm tâm lý Inner Mind xin cung cấp những kiến thức cơ bản về REBT. Nếu bạn muốn hiểu hơn về trị liệu của Innermind, bạn hãy liên hệ với số Hotline 0948699487 để được hỗ trợ nhé bạn.

2. CHỈ ĐỊNH

• Rối loạn cảm xúc

• Rối loạn ám ảnh cưỡng chế

• Rối loạn lo âu lan tỏa

• Rối loạn lo âu xã hội

• Rối loạn stress sau sang chấn

3. CHỐNG CHỈ ĐỊNH

• Không có chống chỉ định.

4. THẬN TRỌNG

• Chậm phát triển tâm thần

• Tự kỷ

• Tâm thần phân liệt

• Người bệnh mất trí, mất nhớ

5. CHUẨN BỊ

5.1. Người thực hiện: 01 bác sĩ chuyên khoa tâm thần hoặc nhà tâm lý lâm sàng.

5.2. Thuốc: Không yêu cầu.

5.3. Thiết bị y tế:

• Dung dịch sát khuẩn tay chứa cồn, dung dịch rửa tay.

• Bộ công cụ liệu pháp.

• Giấy, bút.

• Vật dụng, dụng cụ phù hợp với nội dung từng phiên trị liệu.

5.4. Người bệnh:

• Cán bộ thực hiện trị liệu giải thích cho người bệnh, người nhà về kỹ thuật trước khi thực hiện: mục đích, các bước tiến hành, biến chứng, nguy cơ có thể xảy ra, tiên lượng…

• Chuẩn bị người bệnh trước khi thực hiện trị liệu.

5.5. Hồ sơ bệnh án:

• Phiếu chỉ định thực hiện kỹ thuật.

5.6. Thời gian thực hiện kỹ thuật: 50-60 phút.

5.7. Địa điểm thực hiện kỹ thuật: Phòng thực hiện kỹ thuật.

5.8. Kiểm tra hồ sơ và người bệnh:

• Kiểm tra hồ sơ: Kiểm tra phiếu chỉ định kỹ thuật đúng tên, tuổi, chẩn đoán của người bệnh.

• Kiểm tra người bệnh: Đúng người bệnh, đúng chẩn đoán, đúng chỉ định kỹ thuật.

6. TIẾN HÀNH QUY TRÌNH KỸ THUẬT

Quá trình trị liệu cảm xúc hợp lý có thể dài hơn hoặc ngắn hơn tùy thuộc vào tình trạng rối loạn và mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng.

6.1. Bước 1: Xác Định Vấn Đề và Chẩn Đoán

• Cán bộ thực hiện trị liệu cần xác định vấn đề chính của người bệnh thông qua tiếp xúc, trao đổi, trò chuyện.

• Đánh giá những khó khăn tâm lý của người bệnh.

• Chẩn đoán/đánh giá tâm lý để xác định vấn đề của người bệnh.

6.2. Bước 2: Xây Dựng Kế Hoạch Trị Liệu

• Cán bộ thực hiện trị liệu nhắc lại những vấn đề của người bệnh sau buổi tiếp xúc đầu tiên, thống nhất kế hoạch trị liệu với người bệnh.

• Xác định trách nhiệm, nghĩa vụ và quyền lợi của các bên.

• Xây dựng kế hoạch điều trị tâm lý, xác định mục tiêu cần đạt được qua từng thời điểm và toàn bộ quá trình (mục tiêu ngắn hạn và mục tiêu dài hạn), và xác định khoảng thời gian thực hiện điều trị.

6.3. Bước 3: Trị Liệu

• Giai đoạn 1: Điều chỉnh niềm tin cảm xúc của Ellis:

  • Nhận diện những ý nghĩ dựa trên những niềm tin không phù hợp.

  • Tìm bằng chứng phản bác những niềm tin phi lý này.

  • Nảy sinh ý nghĩ mới dựa trên niềm tin hợp lý, những mong muốn thực tế.

• Giai đoạn 2: Điều chỉnh nhận thức của Beck từ 6 lỗi chính trong quá trình xử lý nhận thức thông tin:

  • Suy luận tùy tiện.

  • Khái quát hóa thái quá.

  • Chú ý vào chi tiết.

  • Tự vận vào mình.

  • Suy nghĩ tuyệt đối hóa.

  • Quan trọng hóa hoặc coi thường.

• Giai đoạn 3: Đánh giá lại sự kiện, phân tích lại tình huống để tìm những ý nghĩ tự động và phát hiện những lỗi hoặc tính vô lý của những ý nghĩ này:

  • Thách thức những giả thuyết cơ bản của người bệnh.

  • Nhìn sự vật từ quan điểm của người khác.

  • Thức tỉnh những ý nghĩ lạc quan tích cực và thực tế hơn.

6.4. Bước 4: Kết Thúc

• Đánh giá những mục tiêu đã đạt được.

• Củng cố kết quả đạt được và dự phòng, ngăn ngừa tái phát.

• Lên kế hoạch cho tái khám theo định kỳ hoặc theo nhu cầu của người bệnh.

Hoạt động của một phiên trị liệu (50-60 phút)

Bước 1: Khởi động & xác lập khung trị liệu (5–10 phút)
Mục tiêu: Tạo kết nối, thiết lập chủ đề, mối quan tâm chính.

• Đánh giá cảm xúc – suy nghĩ – tình huống hiện tại:
  “Tuần qua có tình huống nào khiến bạn căng thẳng, giận dữ, hoặc mất tự tin không?”, “Hôm nay bạn muốn tập trung vào điều gì trong phiên này?”

• Xác định cảm xúc chính đang cần xử lý: “Khi điều đó xảy ra, bạn cảm thấy gì rõ ràng nhất trong lòng?”

Bước 2: Phân tích mô hình ABC (10–15 phút)
Mục tiêu: Giúp người bệnh nhận diện niềm tin phi lý gây ra phản ứng cảm xúc cực đoan.

• Mô hình ABC trong REBT:

  • A (Activating event): Tình huống kích hoạt

  • B (Beliefs): Niềm tin – diễn giải – suy nghĩ về A

  • C (Consequences): Cảm xúc, hành vi phát sinh từ B

• Gợi ý câu hỏi khám phá từng bước:
  A: “Chuyện gì đã xảy ra?”
  C: “Bạn đã cảm thấy và hành động như thế nào?”
  B: “Bạn đã nói gì với chính mình lúc đó?”, “Bạn tin rằng…?”, “Bạn nghĩ điều đó phải thế nào?”

Bước 3: Thách thức niềm tin phi lý (10–20 phút)
Mục tiêu: Giúp người bệnh xem xét – phản biện – làm mềm hóa niềm tin cứng nhắc.

• Đặt câu hỏi phản biện:

  • Hợp lý không? “Liệu điều bạn tin có logic không?”

  • Có bằng chứng không? “Điều đó có đúng với mọi người trong tình huống này không?”

  • Giúp ích không? “Khi bạn nghĩ như vậy, nó giúp bạn cảm thấy tốt hơn hay tệ hơn?”

  • Thay thế bằng gì? “Nếu bạn nghĩ theo cách linh hoạt hơn, điều gì sẽ thay đổi?”

• Chuyển hóa niềm tin ví dụ: từ “Tôi phải được mọi người chấp nhận, nếu không thì tôi vô giá trị.” → sang “Tôi muốn được chấp nhận – nhưng nếu không được, tôi vẫn có giá trị như một con người.”

Bước 4: Tái cấu trúc và củng cố (10–15 phút)
Mục tiêu: Hình thành niềm tin mới hợp lý – linh hoạt – nhân ái hơn.

• Cùng người bệnh xây dựng câu thay thế:

  • “Tôi mong muốn điều đó – nhưng tôi có thể chịu đựng nếu không đạt được.”

  • “Tôi chấp nhận bản thân cả khi tôi chưa hoàn hảo.”

  • “Tôi có thể học hỏi từ sai lầm mà không tự trừng phạt mình.”

• Tập luyện suy nghĩ mới thông qua:

  • Ghi lại câu nhắc nhở.

  • Hình dung tình huống tương tự trong tương lai → thực hành tư duy mới.

  • Viết thư gửi cho chính mình với giọng điệu chấp nhận không phán xét.

Bước 5: Giao nhiệm vụ về nhà & tổng kết (5 phút)
Mục tiêu: Duy trì tư duy hợp lý giữa các phiên – chuyển đổi ra đời sống thực.

• Bài tập mẫu:

  • Ghi lại 3 tình huống cảm xúc trong tuần theo mô hình ABC.

  • Thách thức 1 niềm tin phi lý mỗi ngày bằng câu hỏi “Có đúng 100% không?”.

  • Đọc hoặc lặp lại câu “khẳng định hợp lý” mỗi sáng.

• Tổng kết phiên:
  “Hôm nay bạn nhận ra điều gì về cách bạn nói chuyện với chính mình?”
  “Nếu bạn áp dụng tư duy mới này, bạn hy vọng điều gì sẽ thay đổi?”

7. THEO DÕI VÀ XỬ TRÍ TAI BIẾN

7.1. Tai biến trong khi thực hiện kỹ thuật:

• Theo dõi đánh giá người bệnh trong quá trình trị liệu.

7.2. Tai biến sau khi thực hiện kỹ thuật:

• Theo dõi đánh giá tiến triển sau mỗi buổi trị liệu.

7.3. Biến chứng muộn:

• Chưa có báo cáo tai biến trong y văn.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Ellis, A. Những phản ánh về liệu pháp cảm xúc hành vi hợp lý. Tạp chí tư vấn và Tâm lý học lâm sàng, 61, 199 – 201; 1993.

2. Ellis, A & Dryden, W. Thực hành của liệu pháp hành vi cảm xúc hợp lý. New York: Springer Publishing, Company, Inc; 1997.

3. David, Daniel, Aurora Szentagotai, Kallay Eva và Bianca Macavei. “Bản tóm tắt của Liệu pháp hành vi cảm xúc hợp lý (REBT); Nghiên cứu cơ bản và ứng dụng.” Tạp chí trị liệu bằng cảm xúc và nhận thức-hành vi, tập 23, 2005, trang 175-221.

4. Dryden, Windy, Daniel David và Albert Ellis. “Liệu pháp hành vi cảm xúc hợp lý.” Cẩm nang trị liệu nhận thức – hành vi. Tái bản lần thứ 3, do Keith S. Dobson biên tập. Báo chí Guilford, 2010, trang 226-276.

5. Nguyễn Công Khanh (2017), Trị liệu tâm lý (cơ sở lý luận và thực hành điều trị tâm bệnh), NXB Đại học Quốc gia Hà Nội.

Hãy nhớ rằng, nếu bạn muốn hiểu hơn về trị liệu của Innermind, bạn hãy liên hệ với số Hotline 0948699487 để được hỗ trợ nhé bạn.