Trị liệu cam kết chấp nhận

     Trị liệu Cam kết và Chấp nhận (ACT) là một phương pháp điều trị tập trung vào việc giúp người bệnh học cách chấp nhận những suy nghĩ, cảm xúc khó chịu, và cam kết hành động theo những giá trị mà họ coi trọng. Phương pháp này khuyến khích việc đối mặt và sống hòa hợp với những cảm giác và suy nghĩ đó, thay vì kiểm soát hoặc né tránh chúng.

Trung tâm tâm lý Inner Mind xin cung cấp những kiến thức cơ bản về ACT. Nếu bạn muốn hiểu hơn về trị liệu của Innermind, bạn hãy liên hệ với số Hotline 0948699487 để được hỗ trợ nhé bạn.

1. Đại Cương

     Trị liệu Cam kết và Chấp nhận (ACT) giúp người bệnh sống một cuộc sống trọn vẹn hơn bằng cách hướng dẫn họ chấp nhận những cảm xúc và suy nghĩ khó khăn, đồng thời cam kết thực hiện hành động phù hợp với những giá trị cá nhân của mình. Mục tiêu của phương pháp này không chỉ là giảm triệu chứng mà còn là giúp người bệnh sống một cuộc sống có ý nghĩa, dù có thể phải đối diện với cảm giác khó chịu trong quá trình thực hiện.

     ACT khuyến khích người bệnh không né tránh hay kìm nén cảm xúc, mà học cách đối mặt với những cảm giác đó. Việc chấp nhận cảm xúc và suy nghĩ có thể giúp người bệnh đạt được sự linh hoạt tâm lý cao hơn, từ đó sống hòa hợp với những gì xảy ra trong cuộc sống hiện tại. Trị liệu không tập trung vào việc thay đổi những suy nghĩ hay cảm xúc mà thay vào đó là học cách chấp nhận chúng mà không phán xét.

2. Chỉ Định

ACT được chỉ định cho nhiều loại rối loạn tâm thần khác nhau, bao gồm:

• Rối loạn cảm xúc: như trầm cảm, rối loạn cảm xúc lưỡng cực.

• Rối loạn liên quan đến stress: như lo âu, ám ảnh, phân ly, rối loạn dạng cơ thể, rối loạn stress sau sang chấn, rối loạn thích ứng.

• Rối loạn ăn uống, rối loạn giấc ngủ, rối loạn tình dục.

• Vấn đề nghiện: như nghiện chất, game, cờ bạc.

• Các rối loạn phát triển: như rối loạn kiểm soát xung động, tăng động giảm chú ý (ADHD), tự kỷ, rối loạn tâm thần sau sinh.

• Các rối loạn khác: như rối loạn nhân cách, có ý tưởng hoặc hành vi tự sát, tự huỷ hoại.

3. Chống Chỉ Định

• Không có chống chỉ định đặc biệt đối với ACT, phương pháp này có thể áp dụng cho hầu hết các trường hợp.

4. Thận Trọng

ACT cần thận trọng đối với các tình huống như:

• Mất trí, chậm phát triển tâm thần.

• Tâm thần phân liệt, hoang tưởng, ảo giác, kích động.

5. Chuẩn Bị

Người thực hiện: Bác sĩ chuyên khoa tâm thần hoặc nhà tâm lý lâm sàng có chuyên môn trong việc điều trị bằng ACT.

Thiết bị y tế: Dung dịch sát khuẩn tay, bộ công cụ liệu pháp, giấy, bút và các dụng cụ phù hợp với từng phiên trị liệu.

Người bệnh: Trước khi thực hiện trị liệu, người bệnh và người nhà cần được giải thích về mục đích, quy trình, các bước tiến hành, nguy cơ có thể xảy ra và tiên lượng điều trị.

Thời gian: Mỗi phiên trị liệu kéo dài từ 50 đến 60 phút.

6. Tiến Hành Quy Trình Kỹ Thuật

Bước 1: Xác Định Vấn Đề và Chẩn Đoán

• Xác định vấn đề chính: Cán bộ thực hiện trị liệu cần xác định các vấn đề tâm lý của người bệnh thông qua việc tiếp xúc và trò chuyện. Điều này giúp hiểu rõ những vấn đề tâm lý mà người bệnh đang gặp phải, như lo âu, căng thẳng, trầm cảm, hay các cảm giác không mong muốn khác.

• Đánh giá những khó khăn tâm lý: Việc đánh giá sẽ bao gồm việc nhận diện các cảm xúc, suy nghĩ tiêu cực và các hành vi mà người bệnh đang đối mặt. Quá trình này bao gồm các câu hỏi mở để khám phá những yếu tố cản trở trong cuộc sống của người bệnh.

• Chẩn đoán và đánh giá tâm lý: Sau khi có đủ thông tin từ quá trình trò chuyện và đánh giá, cán bộ thực hiện trị liệu sẽ đưa ra kết luận về tình trạng tâm lý của người bệnh và xác định các vấn đề cần điều trị.

Bước 2: Xây Dựng Kế Hoạch Trị Liệu

• Nhắc lại các vấn đề của người bệnh: Sau buổi tiếp xúc đầu tiên, cán bộ trị liệu sẽ nhắc lại các vấn đề và cảm xúc khó khăn mà người bệnh đã chia sẻ. Điều này giúp củng cố sự hiểu biết về những vấn đề mà người bệnh đang gặp phải và tạo sự đồng thuận về các mục tiêu trị liệu.

• Xác định trách nhiệm và quyền lợi: Cán bộ thực hiện trị liệu cần làm rõ trách nhiệm của cả người bệnh và trị liệu viên trong quá trình điều trị, cũng như quyền lợi và mong đợi của mỗi bên.

• Xây dựng mục tiêu trị liệu: Cán bộ trị liệu cùng với người bệnh sẽ xây dựng một kế hoạch trị liệu rõ ràng với mục tiêu ngắn hạn và dài hạn. Mục tiêu ngắn hạn có thể bao gồm giảm các triệu chứng lo âu, đau buồn, trong khi mục tiêu dài hạn sẽ liên quan đến việc cải thiện sự linh hoạt tâm lý và khả năng hành động theo các giá trị của người bệnh.

Bước 3: Thực Hiện Trị Liệu

• Giới thiệu về liệu pháp: Buổi trị liệu đầu tiên sẽ tập trung vào việc giới thiệu phương pháp ACT và giải thích cho người bệnh về ý nghĩa và tầm quan trọng của việc thực hành các kỹ thuật trong cuộc sống hàng ngày. Điều này giúp người bệnh hiểu rằng liệu pháp cam kết và chấp nhận là một công cụ hữu ích để đối mặt với những cảm xúc khó chịu trong cuộc sống.

• Chiến lược “chánh niệm”: Cán bộ trị liệu sẽ hướng dẫn người bệnh các chiến lược “chánh niệm” để giúp họ nhận thức và hành động theo các giá trị cá nhân mà không bị chi phối bởi những cảm xúc tiêu cực. Cách tiếp cận này giúp người bệnh học cách chấp nhận cảm xúc của mình thay vì tìm cách kiểm soát hoặc né tránh chúng.

• Kỹ thuật “giải mã nhận thức”: Cán bộ trị liệu sử dụng các phương pháp như “giải mã nhận thức” để giúp người bệnh nhận ra rằng suy nghĩ chỉ là những suy nghĩ, không phải sự thật. Chẳng hạn, việc lặp lại tên của một đối tượng gây sợ hãi để giảm bớt sự lo lắng liên quan đến nó.

• Kỹ thuật “chấp nhận sự có mặt”: Đây là kỹ thuật giúp người bệnh học cách chấp nhận và đối diện với những cảm xúc và suy nghĩ, cũng như những yếu tố bên ngoài như cuộc sống gia đình, công việc và các yếu tố xã hội tác động đến họ.

• “Tự làm bối cảnh” và “Giá trị”: Sau khi giúp người bệnh nhận thức được cảm xúc và suy nghĩ của mình, cán bộ trị liệu tiếp tục hướng dẫn người bệnh cách tạo ra một cái nhìn linh hoạt hơn về bản thân mình. Bằng cách tách biệt suy nghĩ với hành động, người bệnh có thể phát triển những niềm tin và giá trị cá nhân mạnh mẽ hơn.

• “Hành động đã cam kết”: Đây là bước cuối cùng trong trị liệu, nơi người bệnh thực hiện các thay đổi trong hành vi và cuộc sống của mình để sống đúng với các giá trị đã chọn. Việc đặt ra mục tiêu cụ thể và theo đuổi chúng sẽ giúp người bệnh cảm thấy tự tin hơn trong việc vượt qua các khó khăn trong cuộc sống.

Bước 4: Kết Thúc

• Đánh giá mục tiêu đã đạt được: Cuối quá trình trị liệu, cán bộ trị liệu sẽ cùng người bệnh đánh giá lại các mục tiêu đã đạt được, bao gồm sự thay đổi trong cảm xúc, hành vi và khả năng đối mặt với các tình huống khó khăn.

• Củng cố kết quả và dự phòng tái phát: Cán bộ trị liệu sẽ củng cố những thay đổi tích cực mà người bệnh đã đạt được và chuẩn bị kế hoạch phòng ngừa tái phát trong tương lai.

• Kế hoạch tái khám: Người bệnh sẽ được hướng dẫn tái khám theo định kỳ hoặc khi có nhu cầu, để tiếp tục theo dõi tiến triển và duy trì các thay đổi tích cực.

Hoạt động của một phiên trị liệu (50-60 phút)

• Bước 1: Xây dựng mối quan hệ trị liệu và đồng thuận mục tiêu (10 phút)

  • Cảm giác được lắng nghe và hiểu, xác định mục tiêu điều trị thực chất.

  • Các câu hỏi gợi mở để hiểu rõ mong muốn của người bệnh trong quá trình trị liệu:

    • “Bạn mong muốn điều gì sẽ thay đổi trong cuộc sống?”

    • “Việc tham gia trị liệu hôm nay xuất phát từ đâu?”

• Bước 2: Khám phá những khó khăn trong việc cam kết trị liệu (10–15 phút)

  • Giải quyết những niềm tin, lo lắng hoặc cảm xúc đang cản trở sự hợp tác trị liệu.

  • Câu hỏi gợi mở:

    • “Có phần nào trong bạn đang không tin rằng trị liệu có thể giúp?”

    • “Khi nghĩ đến việc thay đổi, điều gì làm bạn thấy lo lắng?”

• Bước 3: Khái niệm hóa vòng luẩn quẩn – tránh nỗi đau gây thêm đau (10–15 phút)

  • Giúp người bệnh nhận ra hệ quả của việc né tránh cảm xúc và trì hoãn thay đổi.

  • Câu hỏi gợi mở:

    • “Bạn đã làm gì để thoát khỏi nỗi đau này trong thời gian qua?”

    • “Nếu bạn tiếp tục làm những điều đó – cuộc sống của bạn sẽ như thế nào trong 6 tháng nữa?”

• Bước 4: Giới thiệu khung “Chấp nhận & Cam kết” (15 phút)

  • Giúp người bệnh nhận ra trị liệu là một hành trình lựa chọn và cam kết.

  • Câu hỏi gợi mở:

    • “Bạn sẵn sàng cảm thấy điều gì (khó chịu, lo, thất vọng…) nếu điều đó giúp bạn sống theo điều bạn coi trọng?”

• Bước 5: Kết thúc và củng cố cam kết (5–10 phút)

  • Người bệnh đưa ra cam kết nhỏ và cụ thể cho tuần tiếp theo.

  • Câu hỏi gợi mở:

    • “Bạn sẵn sàng làm gì dù hơi khó chịu – nhưng là bước đầu để sống đúng với giá trị của mình?”

7. Theo Dõi và Xử Trí Tai Biến

Trong khi thực hiện kỹ thuật: Theo dõi liên tục người bệnh trong suốt quá trình trị liệu.

Sau khi thực hiện kỹ thuật: Theo dõi sự tiến triển của người bệnh sau mỗi buổi trị liệu và đánh giá kết quả.

Biến chứng muộn: Chưa có báo cáo về tai biến trong y văn, tuy nhiên cần tiếp tục theo dõi người bệnh để đảm bảo kết quả điều trị.

8. Tài Liệu Tham Khảo

1. ACT Therapy: What It Is and How It Can Benefit Your Mental Health (webmd.com).

2. Acceptance and Commitment Therapy (ACT) (verywellhealth.com).

3. Phạm Toàn (2020), Tâm bệnh học (tái bản lần 2), NXB Trẻ.

Hãy liên hệ với Hotline 0948699487 để được hỗ trợ nhé bạn.