Rối loạn Stress Sau Sang Chấn (Post-Traumatic Stress Disorder – PTSD)
1. Định nghĩa
Rối loạn stress sau sang chấn (PTSD) là một tình trạng tâm lý phát triển sau khi người bệnh trải qua hoặc chứng kiến một sự kiện đau thương hoặc sang chấn tâm lý nghiêm trọng. Các sự kiện này có thể là tai nạn, bạo lực, chiến tranh, thảm họa thiên nhiên, hoặc các trải nghiệm gây tổn thương khác. PTSD không chỉ là sự lo âu thông thường mà còn là sự tái hiện lại các ký ức và cảm giác sợ hãi từ sự kiện sang chấn, điều này có thể ảnh hưởng lâu dài đến sức khỏe tâm lý và cuộc sống hàng ngày của người bệnh.
2. Triệu chứng
Rối loạn stress sau sang chấn có thể biểu hiện qua nhiều triệu chứng khác nhau, bao gồm cả triệu chứng tâm lý và thể chất. Các triệu chứng chính của PTSD bao gồm:
- Tái trải nghiệm sang chấn:
- Ký ức xâm lấn: Người bệnh có thể nhớ lại những hình ảnh, âm thanh, hoặc cảm giác của sự kiện sang chấn, điều này có thể khiến họ cảm thấy như sự kiện đó đang xảy ra lại một lần nữa.
- Ác mộng: Những giấc mơ về sự kiện sang chấn là rất phổ biến, khiến người bệnh cảm thấy sợ hãi và mệt mỏi khi thức dậy.
- Cảm giác giống như đang sống lại sự kiện (flashback): Người bệnh có thể cảm thấy như họ đang quay lại vào thời điểm khi sự kiện đau thương xảy ra, gây ra cảm giác hoảng sợ cực độ.
- Tránh né:
- Tránh các tình huống, địa điểm, hoặc hoạt động gợi lại ký ức: Người bệnh có thể tránh xa những nơi, người hoặc tình huống làm họ nhớ lại sự kiện đau thương, thậm chí tránh các cuộc trò chuyện về sự kiện đó.
- Tự cô lập bản thân: Cảm giác cô đơn hoặc không thể kết nối với người khác có thể khiến người bệnh rút lui khỏi các mối quan hệ xã hội.
- Sự thay đổi trong cảm xúc và tâm trạng:
- Tâm trạng tiêu cực: Người bệnh có thể cảm thấy tuyệt vọng, tội lỗi, hoặc xấu hổ về sự kiện đã xảy ra, đôi khi họ cảm thấy không còn hy vọng vào tương lai.
- Cảm giác xa lạ hoặc tách biệt: Người bệnh có thể cảm thấy không thể gần gũi hoặc kết nối với những người xung quanh.
- Sự thiếu hụt trong cảm giác tích cực: Họ có thể mất đi sự quan tâm, niềm vui trong các hoạt động trước đây yêu thích.
- Kích động và phản ứng thái quá:
- Dễ giật mình: Người bệnh có thể có phản ứng mạnh mẽ với những âm thanh hoặc động tác bất ngờ, như giật mình khi nghe tiếng ồn lớn.
- Cảm giác lo lắng, bồn chồn: Họ có thể cảm thấy dễ cáu giận hoặc có các hành vi dễ dàng kích động.
- Khó ngủ: Việc tái hiện lại các ký ức đau thương hoặc lo âu về sự kiện có thể làm cho người bệnh gặp khó khăn khi ngủ.
3. Ví dụ
- Ví dụ 1: PTSD sau khi tham gia chiến tranh
Minh, một cựu chiến binh, đã tham gia vào các trận chiến khốc liệt trong một cuộc chiến tranh. Sau khi trở về từ chiến trường, Minh liên tục bị ám ảnh bởi những ký ức về các trận đánh, âm thanh của súng đạn, và hình ảnh của những người đồng đội đã hy sinh. Minh thường xuyên gặp phải những cơn ác mộng và flashback, cảm thấy như thể mình vẫn đang ở trong chiến trường. Anh tránh né những cuộc trò chuyện về chiến tranh và cảm thấy khó kết nối với gia đình và bạn bè. Minh cũng có xu hướng dễ tức giận và có những phản ứng thái quá trong các tình huống căng thẳng.
- Ví dụ 2: PTSD sau tai nạn giao thông
Lan, một người phụ nữ trẻ, bị một tai nạn giao thông nghiêm trọng khi đang lái xe. Mặc dù cô đã hồi phục về mặt thể chất, nhưng cô không thể thoát khỏi những ký ức về tai nạn. Lan thường xuyên cảm thấy lo lắng khi lái xe và gặp phải các cơn hoảng loạn khi nhìn thấy những chiếc xe giống như chiếc xe đã gây ra tai nạn. Cô tránh những con đường mà tai nạn xảy ra và cảm thấy khó thở, mệt mỏi mỗi khi phải đối mặt với các tình huống tương tự. Lan cũng cảm thấy khó kết nối với bạn bè và gia đình, và cảm thấy một sự thiếu hụt niềm vui trong cuộc sống.
4. Điều trị tâm lý
Điều trị PTSD tập trung vào việc giúp người bệnh giảm bớt sự tái hiện của ký ức sang chấn và cải thiện chất lượng cuộc sống. Các phương pháp điều trị tâm lý phổ biến bao gồm:
- Liệu pháp nhận thức hành vi (Cognitive Behavioral Therapy – CBT): Đây là phương pháp điều trị tâm lý hiệu quả nhất cho PTSD. CBT giúp người bệnh nhận diện và thay đổi các suy nghĩ tiêu cực và không thực tế về sự kiện sang chấn. Nó cũng giúp người bệnh phát triển các kỹ năng đối phó với cảm giác lo âu và giảm bớt sự sợ hãi liên quan đến những ký ức đau thương.
- Liệu pháp phơi nhiễm (Exposure Therapy): Liệu pháp này giúp người bệnh dần dần đối mặt với các ký ức hoặc tình huống liên quan đến sang chấn trong môi trường kiểm soát, giúp giảm bớt sự lo âu và sợ hãi. Phương pháp này giúp người bệnh tái hòa nhập với các tình huống mà họ đã tránh né.
- Liệu pháp nhóm: Tham gia vào các buổi trị liệu nhóm giúp người bệnh nhận ra rằng họ không đơn độc trong việc đối phó với PTSD, tạo ra một không gian chia sẻ và hỗ trợ.
- Thuốc điều trị: Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể kê đơn thuốc chống trầm cảm hoặc thuốc chống lo âu để giúp giảm các triệu chứng lo âu, trầm cảm và cải thiện chất lượng giấc ngủ.
