1. Định nghĩa
Phản ứng stress cấp là một tình trạng tâm lý tạm thời xảy ra ngay sau khi người bệnh trải qua một sự kiện căng thẳng hoặc sang chấn đột ngột. Đây là phản ứng tự nhiên của cơ thể đối với các tình huống đe dọa hoặc căng thẳng, giúp con người có thể phản ứng nhanh chóng với nguy cơ.
Tuy nhiên, khi phản ứng này kéo dài và gây ra những vấn đề nghiêm trọng đối với sức khỏe tâm lý hoặc thể chất, nó có thể phát triển thành các rối loạn tâm lý như rối loạn stress sau sang chấn (PTSD). Phản ứng stress cấp có thể xảy ra ngay lập tức hoặc trong vòng vài giờ đến vài ngày sau sự kiện căng thẳng và thường là tạm thời.
2. Triệu chứng
Phản ứng stress cấp có thể bao gồm nhiều triệu chứng tâm lý và thể chất. Các triệu chứng chính thường xuất hiện sau khi người bệnh trải qua một sự kiện căng thẳng hoặc sang chấn lớn:
- Tâm lý:
- Lo âu và căng thẳng: Người bệnh có thể cảm thấy sợ hãi, lo lắng hoặc bất an sau sự kiện.
- Cảm giác hoảng loạn hoặc mất kiểm soát: Người bệnh có thể cảm thấy như họ không thể kiểm soát được cảm xúc hoặc hành vi của mình.
- Khó tập trung: Các suy nghĩ có thể trở nên mơ hồ, khó tập trung vào công việc hoặc cuộc sống hàng ngày.
- Cảm giác tách biệt hoặc cô lập: Một số người có thể cảm thấy xa lạ hoặc tách biệt khỏi người khác, không muốn giao tiếp.
- Nhớ lại sự kiện căng thẳng (flashbacks): Người bệnh có thể tái trải nghiệm sự kiện căng thẳng hoặc sang chấn, như thể sự kiện đó đang xảy ra lại.
- Thể chất:
- Rối loạn giấc ngủ: Người bệnh có thể gặp khó khăn trong việc ngủ, thức giấc giữa đêm hoặc không thể ngủ được.
- Tim đập nhanh hoặc loạn nhịp tim: Các phản ứng sinh lý như tim đập nhanh, mồ hôi toát ra hoặc cảm giác như không thể thở bình thường.
- Mệt mỏi và kiệt sức: Cảm giác mệt mỏi hoặc kiệt sức mà không có lý do rõ ràng.
- Đau đầu, đau cơ hoặc các triệu chứng thể chất khác: Người bệnh có thể gặp phải những cơn đau đầu, đau cơ hoặc các triệu chứng thể chất khác do stress.
3. Ví dụ
- Ví dụ 1: Phản ứng stress cấp sau tai nạn giao thông
Anh Tuấn, 30 tuổi, vừa trải qua một tai nạn giao thông nghiêm trọng. Sau tai nạn, anh cảm thấy lo âu và bất an khi lái xe, có những triệu chứng như tim đập nhanh, vã mồ hôi và cảm giác choáng váng khi nghĩ đến tai nạn. Mặc dù không có chấn thương nghiêm trọng, nhưng anh gặp khó khăn trong việc tập trung vào công việc và cảm thấy mệt mỏi vì mất ngủ suốt đêm. Anh có những cơn hoảng loạn khi lái xe qua khu vực xảy ra tai nạn và nhớ lại chi tiết của sự việc. Đây là một ví dụ điển hình về phản ứng stress cấp sau một sự kiện căng thẳng đột ngột.
- Ví dụ 2: Phản ứng stress cấp sau mất người thân
Chị Lan, 40 tuổi, vừa mất người mẹ yêu quý. Sau khi mất mẹ, chị cảm thấy buồn bã, lo âu và bất lực. Cảm giác trống rỗng và cô đơn tràn ngập chị. Chị bị mất ngủ, khó tập trung vào công việc và cảm thấy khó khăn khi giao tiếp với gia đình và bạn bè. Đôi khi, chị lại nhớ lại hình ảnh mẹ và cảm thấy như sự kiện này vẫn còn đang diễn ra. Những triệu chứng này cho thấy chị đang gặp phản ứng stress cấp sau một sự kiện sang chấn tâm lý.
4. Điều trị tâm lý
Phản ứng stress cấp thường là một tình trạng tạm thời và có thể tự cải thiện theo thời gian. Tuy nhiên, nếu các triệu chứng kéo dài hoặc trở nên nghiêm trọng hơn, điều trị tâm lý có thể cần thiết để giúp người bệnh vượt qua khó khăn. Các phương pháp điều trị bao gồm:
- Liệu pháp nhận thức hành vi (Cognitive Behavioral Therapy – CBT)
- Liệu pháp hỗ trợ: Liệu pháp hỗ trợ giúp người bệnh chia sẻ cảm xúc và nhận sự giúp đỡ từ một nhà tâm lý học. Thông qua trò chuyện, người bệnh có thể giảm bớt cảm giác tách biệt và học cách đối phó với cảm xúc của mình.
- Liệu pháp thư giãn
- Thuốc: Trong một số trường hợp, thuốc chống lo âu hoặc thuốc an thần có thể được sử dụng tạm thời để giảm bớt các triệu chứng lo âu hoặc khó ngủ. Tuy nhiên, thuốc thường chỉ được sử dụng trong thời gian ngắn và kết hợp với các liệu pháp tâm lý.
